LƯỢC SỬ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN GIÁO XỨ TÂN LỘC

LƯỢC SỬ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN

GIÁO XỨ TÂN LỘC

Giáo xứ Tân Lộc, trực thuộc giáo phận Vinh, được ghi vào biên niên sử của Giáo Hội hoàn vũ, chúng tôi xin được phép ôn lại một vài nét sử liệu với những sự nghiệp mà cha ông chúng tôi đã gầy dựng trong suốt mấy thế kỷ qua, và nhận lấy đó làm niềm tự hào và danh dự, hầu để duy trì, phát huy những thành quả tốt đẹp mà Tiền nhân đã dày công vun đắp. Đúng như lời người xưa đã căn dặn con cháu : 

“Thiên ân thần khả báo

Phụ nghiệp tử năng thừa”.

Đáp lại lời mời gọi khẩn thiết của Thầy Chí Thánh : "Hãy đi rao giảng Tin Mừng khắp thế gian", từng đoàn đoàn, lớp lớp những người con ưu tú của Giáo Hội nối tiếp nhau, không quản gian lao vất vả, xung vào đội ngũ nối dài ơn Cứu Độ cho đến tận cùng bờ cõi trái đất và đã cùng Phêrô thưa tiếng : "Vâng lời Thầy con xin thả lưới".

Thế là mảnh  đất Nghệ -Tĩnh -Bình, tức lãnh thổ giáo phận Vinh ngày nay, được diễm phúc đón tiếp bước chân nhà truyền giáo vĩ đại A-lệ-Sơn Đắc Lộ vào năm 1629, khi Ngài và giáo sĩ Mác-Kê ở Thăng Long bị Nhà Lê bức xuống thuyền theo đường biển, vào Nam để về Macao. Cuộc hành trình đầy thử thách này chuyển tải trọn vẹn thánh ý Chúa quan phòng nhiệm mầu muốn cho đoàn tranh thủ rao giảng Tin Mừng tại các cửa biển Nghệ An, Hà Tĩnh và Quảng Bình. 

Mảnh đất gio xứ Tn Lộc, chính là một trong các cửa biển đầu tiên thuộc giáo phận Vinh được đại phúc đón nhận hạt giống Tin Mừng từ  đoàn truyền giáo cha Đắc Lộ năm xưa : Cửa Lò. Vâng, trong cái buổi đầu tinh khôi ấy, Tin Mừng Cứu Độ như một âm vang vút cao trên sóng biển rì rào tạo nên một giai điệu êm đềm, ngân vang, bọc lấy làng chài Cửa Lò vốn "sơn thuỷ hữu tình" từ bao đời nay. Thât là "hữu duyên thiên lý năng tương ngộ". Cái duyên của lòng người, của đất trời gặp nhau. Thế là "bột đã được dậy men", "hạt giống đã được gieo vào đất tốt và sinh hoa kết quả".  

Cửa Lò hồi ấy có chợ Lò khá sầm uất, là điểm giao lưu buôn bán, trao đổi hàng hoá duy nhất giữa dân cư các vùng lân cận với dân làng chài. Đây là điều kiện thuận tiện cho hạt giống Đức Tin lan toả khắp địa hạt Chân Lộc (tên gọi huyện Nghi Lộc ngày xưa). Quả là thiên thời, địa lợi, nhân hoà! Chân Lộc còn là một trong những xứ đạo tiên khởi của giáo phận Vinh, với gần 4046 giáo dân, trong đó Đông Biên (tức Tân Lộc ngày nay) là một họ lẻ, có một nhà thờ mái tranh, mang cái tên gắn liền với vị trí địa lý của làng : nhà thờ Đông Biên (nghĩa là phía đông giáp biển). Nơi đây đã trở nên điểm tựa tinh thần linh thiêng duy nhất của con cái làng Đông Biên (Tân Lộc) sau những chuyến ra khơi đối mặt với sóng gió cuộc đời. Từ nay, dù biển có gào thét hay sóng nước có trào dâng con thuyền của Đức Kitô trong lòng con cái Đông Biên (Tân Lộc) vẫn cứ lướt thắng và đầy ắp "cá người".

"Hữu xạ tự nhiên hương”. Thật vậy, nhờ hương thơm đời sống đạo đức và lòng nhiệt thành Tông đồ toả ra từ các Đấng Thừa Sai và đoàn chiên, ít lâu sau một số bà con lương dân làng Mai Bảng xin gia nhập đạo. Số tân tòng này chính là nhân tố đầu tiên làm nên giáo họ Mai Hương (tức Mai Lĩnh hôm nay). Còn họ giáo Yên Trạch là kết quả của một số gia đình lương dân làng Yên Lương trở lại với một số ít giáo dân ở Đá Dựng (Lập Thạch) và dân chài ở Cửa Rum lên. 

Tuy cuộc sống dân làng chài thời ấy còn mang hình thức trao đổi là chính nhưng Mai Hương và Yên Trạch cũng đã có hai nhà nguyện nhỏ, đủ cho những lời kinh nguyện sớm tối như hương thơm ngào ngạt bay lên trước Thiên Tòa Chúa. Chính nhờ đó mà một năm trước khi thành lập giáo phận Vinh, tức là năm 1845 cha Lausensô Tăng, người con ưu tú của Mai Hương được tiến chức linh mục. Sau 16 năm nhiệt thành trong sứ vụ Tông đồ, Ngài đã bị bắt và chết rũ tù năm 1859 làm chứng nhân cho Đức tin dưới thời Tự Đức. Dòng máu tử đạo của Ngài đã thấm sâu vào lòng Đất Mẹ Cửa Lò-Tân Lộc thân thương làm vọt lên một sức sống mới mãnh liệt cho 42 bông hoa thiêng nối tiếp nhau trổ sinh trong suốt  hơn 140 năm qua ; trong đó có  26 linh mục, hơn 25 tu sĩ nam nữ và chủng sinh trong và ngoài nước, góp phần tô điểm cho vườn hoa muôn sắc của Giáo Hội thêm rực rỡ.

Theo cuốn "Tư liệu về hàng Giáo Phẩm Đông Dương thế kỷ 17 và 18" của Đức Cha Lu-i - Nê-ê, người Pháp, Giám Mục giáo phận Tây Đàng Ngoài, cho biết : linh mục tiên khởi của Giáo Hội Việt Nam, Bênêdictô Hiền, sinh năm 1615, tại làng Dou Hien, xứ Chân Lộc, tỉnh Nghệ An, thụ phong linh mục năm 1668. Chữ "Đu" trong tiếng Pháp có âm vọng Việt Ngữ là "Đông". Phải chăng đó làng Đông Biên (Tân Lộc) chúng ta.

Năm 1853 Giáo xứ Cửa Lò được tách ra từ xứ mẹ Chân Lộc với 2693 giáo hữu, linh mục quản xứ là cha Giacôbê Nguyễn Danh Thông, quê ở Thuận Nghĩa, bị bắt ngày 21-1-1860 tại Vạn Lộc trại, bị trảm quyết vì đạo ngày 24-4-1860.

 Năm 1876 do điều kiện bất lợi về vị trí điạ lý mỗi khi có gió bão, nước biển dâng cao,  nhà thờ cũ Đông Biên đã được dời vào vị trí hiện nay và thay bằng một nhà thờ gỗ mái ngói với tước hiệu Sinh nhật Mẹ làm Bổn mạng. Theo sử liệu để lại, việc dời nhà thờ đến vị trí mới là nhờ sự bênh vực của linh mục Phaolô Nguyễn Hoằng, nghĩa tử của cha già quản xứ Giacôbê Nguyễn Danh Thông,  hồi ấy đang làm quan Bộ Lễ Tả Tham Tri ở Huế dưới thời vua Tự Đức, xử hậu cho vụ tranh chấp đất nên mãi đến ngày nay con cháu làng Đông Biên (Tân Lộc) vẫn luôn  truyền tụng và ghi ơn.

"Con thuyền lịch sử" chuyên chở "những con người lịch sử" âm thầm đi qua một giai đoạn tưởng chừng như không mấy ai quan tâm ấy, đã trở thành những thanh âm  thông điệp mãi mãi ngân vang, hết sức quan trọng và đầy tính quyết định cho tương lai hậu thế cháu con.

"Quê hương tôi !

Bao sự tích diệu kỳ chứa trong từng câu kể.

Mang nặmg ân tình của bao thế hệ.

Mặn giọt mồ hôi của cha của mẹ

Thơm hơi thở nồng của chị của anh".

Khép lại một giai đoạn lịch sử hào hùng mà cha ông đã viết lên trong gian nan, vất vả, mồ hôi trộn lẫn với máu và nước mắt, ý Chúa nhiệm mầu muốn cho mảnh đất này bước sang một giai đoạn lịch sử mới không kém phần phong phú và trọng đại, với một danh xưng mới được ghi vào biên niên sử của giáo phận: Tân Lộc.

Năm 1902, Đức Cha Pi-Nhô Trị Giám Mục giáo phận Vinh chính thức châu phê thành lập giáo xứ Tân Lộc với ba họ đạo : Tân Lộc, Mai Hương và Yên Trạch cùng với ba tước hiệu Mẹ làm bổn mạng : Sinh Nhật Mẹ, Mẹ Vô Nhiễm và Mẹ Mân Côi, sau ny gio họ Đức Xun nhạp vo lấy tước hiệu Mẹ Thin Cha, có ý ghi ơn Mẹ đã dìu dắt đoàn con giáo xứ vượt qua bao thử thách trong những ngày gian nan.

  Tân Lộc khiêm tốn nép mình dưới chân núi Lô Sơn lịch sử, nơi mà nhà chí sỹ Công Giáo PhaoLô Nguyễn Trường Tộ đã cùng bạn học xướng hoạ và ngắm cảnh biển trời bao la, sau một ngày miệt mài với sách vở, trong những năm tháng theo học quan huyện Địa Linh ở làng Tân Lộc.

Cũng như ngọn Lô Sơn đứng sừng sững giữa đất trời, không hề lay chuyển trước những biến động thăng trầm của lịch sử, Tân Lộc cũng luôn kiên trung trong Đức Tin mà cha ông đã đón nhận như một báu vật  linh liêng, vô giá Thiên Chúa đã trao ban.

Từ thành lập và phát triển đến nay, Tân Lộc đã đón nhận biết bao hồng ân Thiên Chúa và Mẹ Maria tặng ban qua tay 15 vị chủ chăn nhiệt thành, thánh thiện thay mặt Bề Trên Giáo phận coi sóc và hưởng dẫn. Các Ngài như những tay lái lành nghề dẫn đưa con thuyền Giáo xứ vượt qua bao bão táp dòng đời, vững tin vào Chúa và tương lai của Giáo hội Người.

Năm 1902-1910, Bề Trên giáo phận bổ nhiệm cha Phêrô Đạt quản xứ  Tân Lộc trong buổi "vạn sự khởi đầu nan" đầy thiếu thốn, vất vả với ba giáo họ, gần 2465 tín hữu. Nhưng con thuyền của con cái Tân Lộc với thuyền trưởng Phêrô Đạt vẫn êm đềm tiến về tương lai sáng ngời, nơi đó Đức Kitô-Thuyền Trưởng của mọi thuyền trưởng đang chờ đón.

Năm 1910-1915, cha Gioanbatixita Nguyễn Đức Nhạc được bổ nhiệm làm quản xứ Tân Lộc.

Năm1910, giáo họ Mai Hương trở thành trung tâm nghỉ mát của các Cố Thừa Sai. Nơi đây còn là điểm học tiếng Quốc Ngữ lý tưởng của các Thừa Sai mới sang Việt Nam

Năm 1915-1921, cha Gioanbaotixita Đậu Quang Trường được đặt làm quản xứ  Tân Lộc.

Năm 1919, Giáo họ Mai Hương khởi công xây dựng ngôi thánh đường, kiến trúc theo kiểu Tây Phương, do Cố Thừa Sai Hoà thiết kế và đốc công. Công trình lịch sử này đã được khánh thành Năm 1923 trong niềm vui của toàn giáo xứ.

Năm 1921-1932, cha Phaolô Thực, được Bề Trên Giáo phận bổ nhiệm làm quản xứ Tân Lộc. Nhờ trí thông minh, khôn ngoan và lòng nhiệt thành Tông đồ của Ngài, ngôi thánh đường sơn son thiếp vàng, nguy nga rộng lớn, nhất nhì giáo phận lúc bấy giờ đã được khởi công và hoàn thành vào năm 1930. Đây là biểu tượng sống động nói lên lòng mến Chúa, yêu Giáo hội của con cái Tân Lộc. Tháp chuông và phần  lòng ngôi thánh đường này hiện nay vẫn còn đó. Và để ghi nhớ công ơn trời bể của Ngài, cha ông chúng tôi đã đặt thi hài Ngài nằm trong lòng ngôi thánh đường như trong vòng tay của con cái Tân Lộc khi ngài về chầu chúa ngày 30/10/1932.

Năm 1932-1942, cha Gioanbaotixita Thư, nguyên là cha phó cho Cha già Phaolô Thực, được Bề Trên giáo phận đặt lên chính sau khi cha xứ Phaolô Thực qua đời. Một ngôi trường giáo lý khang trang mang tên thánh Gioanbaotixita đã được mọc lên dưới bàn tay hướng dẫn của Ngài.

Năm 1942-1944, cha Phaolô Lễ, được bổ nhiệm làm quản xứ. Chỉ trong vòng hai năm coi sóc, cơ sở của giáo xứ lại có thêm một ngôi trường mới khang trang, đẹp đẽ mang tên thánh Phaolô, đối diện với ngôi trường thánh Gioanbaotixita. Hai ngôi trường này đã bị bom đạn chiến tranh tàn phá, hiện nay không còn nữa nhưng dư âm của nó luôn vang vọng trong tâm thức của bao đời con cháu Tân Lộc, vì từ đó nhiều người con của Tân Lộc đã lớn lên và tung cánh muôn phương.  

Năm 1944, Cha Phêrô Trần Đức Hân, được bổ nhiệm làm quản xứ Tân Lộc. 14 năm quản xứ của Ngài được chia làm hai giai đoạn (từ 1944-1953 và 1956-1969) với những bước tiến thăng trầm do hoàn cảnh chính trị xã hội bất trắc đem đến.

Năm 1954, Do đấu tranh cho công lý sự thật v bảo về Gio hội , cha Phêrô bị chính quyền bắt giam, nên từ năm 1954-1955, con cái Tân Lộc được đặt dưới sự phụ trách của cha hạt Phêrô Phan Định quản xứ Lộc Mỹ.

Năm 1954, trong một đợt oanh tạc của máy bay Pháp, ngôi thánh đường Tân Lộc hòng bị xoá sổ trên địa bàn Cửa Lò. Nhưng, Mẹ Thiên Chúa nhân lành đã hiện ra uy nghi trên tháp chuông ngôi thánh đường như một "Hiệp Sĩ" oai hùng xuất trận, với ngọn cờ trong tay, gạt làn bom lạc hướng ra biển, bảo vệ ngôi thánh đường và đoàn con yêu của Mẹ bình yên. Sau biến cố này, bà Hướng Thinh, một lương dân làng Vạn Lộc xin gia nhập đạo và đã trở thành một Kitô hữu tốt, vì chính bà đã chứng kiến và kể lại cho  mọi người việc Đức Mẹ hiện ra làm những điều cả thể trên con cái Tân Lộc.

Mùa xuân năm 1956, tin vui đến với giáo xứ, cha quản xứ Phêrô được trả tự do, trở về với đoàn chiên. Một cuộc rước đón cha trở về long trọng và hào hùng đã diễn ra trên quảng đường Vinh - Cửa Lò năm ấy.

Năm 1957, giáo họ Yên Trạch khởi công xây dựng lại ngôi thành đường sau nhiều năm xuống cấp.

Năm 1958, ngôi nhà phòng Giáo xứ đã được khởi công xây dựng đến nay vẫn còn đó như một chứng tích hùng hồn của một giai đoạn lịch sử thăng trầm.

Năm 1960-1978, cha Phêrô Nguyễn Lê được đặt làm quản hạt Cửa Lò, quản xứ Tân Lộc.

Năm 1967, trong một đợt oanh tạc của máy bay Mỹ, ngôi nhà phòng giáo xứ đã đổ xuống giữa lúc 50 học sinh giáo lý đang học trong đó. Nhưng bàn tay uy quyền Chúa và Mẹ quan thầy đã gìn giữ, chở che cho tất cả đuợc bằng an vô sự. Lạ hơn nữa, cũng chính vào thời điểm đó, một mảnh bom cắt dứt cây dừa, xuyên qua bức tường nhà thờ, chọt thủng phía sau nhà tạm làm chén dựng Mình Thánh Chúa văng ra, nhưng Mình Thánh Chúa vẫn mằn nguyên trong chén thánh như muốn nói với con cái Tân Lộc rằng : Cha luôn hiện diễn giữa chúng con, cả những lúc đau thương nhất. Sự kiện lạ này là một dấu chỉ cho thấy lòng Chúa ưu ái, thương yêu con cái Tân Lộc đến ngần nào !

Năm 1974, giáo họ Mai Hương xây dựng lại ngôi thánh đường đã bị bom Mỹ tàn phá trong chiến tranh năm 1972.

Sau 18 năm cùng sống chết với con cái Tân Lộc, trong giai đoạn lịch sử đầy biến động của dân tộc Việt Nam, dưới những làn mưa bom, bão đạn của đế quốc Mỹ, tháng 7 năm 1978 Ngài đã được Chúa gọi về thưởng công. Phần mộ của Ngài hiện nay được cải tảng dưới chân tượng đài Mẹ, trong khuôn viên thánh đường này.

Để chia sẽ mất mát với con cái giáo xứ, tháng 7 năm 1978-1979, Bề Trên giáo phận cho phép cha Tôma Nguyễn Văn Cường, người con yêu của quê hương, nguyên là thư ký Toà Giám Mục, phụ trách Giáo xứ Tân Lộc.

Năm 1979-1984, cha Giuse Vương Đình Ái, được bổ nhiệm làm quản hạt Cửa Lò, quản xứ Tân Lộc. Trong năm năm dìu dắt, Ngài đã  tạo mọi điều kiện, khích lệ phát triển văn hoá, nâng cao dân trí, đặc biệt là sự hiểu biết giáo lý. Nhiều giáo lý viên của giáo xứ đã lớn lên nhờ sự quan tâm dạy dỗ của Ngài.

Năm 1984-1988, cha Gioanbaotixita Lê Phương Hướng được đặt làm  quản hạt Cửa Lò, quản xứ Tân Lộc. Bốn năm dưới sự hướng dẫn của Ngài các hoạt động đoàn thể của giáo xứ bắt đầu khởi sắc, nhiều gia đình thăng tiến trong đời sống đạo nhờ tinh thần mục vụ tận tình của Ngài.

Mùa hè năm 1988, cha Giuse Nguyễn Tràng, được đặt làm quản hạt Cửa Lò, quản xứ Tân Lộc đến hết năm 2001. Mười ba năm dưới sự dìu dắt của ngài, cùng với sự cộng tác đắc lực của ban điều hành giáo xứ và các giáo họ, giáo xứ đã khởi sắc rõ rệt về nhiều lãnh vực ; nhiều công trình kiến trúc làm giàu cơ sở hạ từng đã được mọc lên : tượng đài kính Mẹ, ngôi trường giáo lý, nhà các thầy. Đặc biệt, với tinh thần xây dựng quê hương của con cháu định cư ở nước ngoài, ngôi thánh đường giáo xứ đã được trùng tu lại nguy nga, lộng lẫy,  khánh thành và cung hiến vào ngày 27 tháng 12 năm 2001 do Đức Giám Mục Phaolô-Maria Cao Đình Thuyên chủ sự, trong niềm vui sướng của hàng ngàn con tim con cái Tân Lộc.

Các công trình kiến trúc thờ phượng dâng Chúa này không những  biểu trưng cho Niềm Tin tha thiết của con cái giáo xứ Tân Lộc mà còn góp phần làm cho cảnh quan khu du lịch Cửa Lò thêm trang nhã và đẹp đẽ, hài lòng du khách đến với đô thị Cửa Lị, bn cạch đó dịng tu Cha Cứu Thế  Việt Nam cũng về tìm vị trí trn mảnh đất thn yu Cửa Lị để đặt cơ sở phục vụ.

Tháng 1 năm 2002, cha Phêrô Nguyễn Văn Khang được Bề Trên Giáo phận đặt làm quản hạt Cửa Lò, quản xứ giáo xứ Tân Lộc. Tiếp nối đà phát triển của giáo xứ,  tháng 3/2002 Đức Giám Mục Phaolô Maria Cao Đình Thuyên cho phép giáo họ Đức Xuân, nguyên là họ đạo thuộc giáo xứ Lộc Mỹ được sát nhập vào giáo xứ Tân Lộc. Từ nay, giáo xứ Tân Lộc có 4 họ đạo với  hơn  6500 giáo dân, tất cả đều đóng trên địa bàn thị xã Cửa Lò trung tâm du lịch khá sầm uất của tỉnh Nghệ An.

Vào lúc 19h30 ngày 02 tháng 07 năm 2008 sau một thời gian đau nặng do nhiều căn bệnh nan y, một phần do thời kỳ ngài phải bị  tù đày dưới chế độ  nhà tù cọng sản, với sự nổ lực hết mình  chăm sóc của đoàn con cái giáo xứ Tân Lộc, nhưng bệnh tình vẩn không thuyên giảm và Chúa đã gọi ngài về hưởng thọ 71 tuổi. Linh cửu ngài được an táng tại khuôn viên nhà thờ giáo họ Tân Lộc bên cạnh tượng đài Mẹ.

Bề trên giáo phận không để con cái mình phải vắng bóng chủ chăn ngày 08 tháng 08 năm 2008, một tháng sáu ngày Giáo xứ long trọng đón cha Martinô Nguyễn Xuân Hoàng một người cha trẻ, năng nổ tài giỏi,  mang trọng trách trưởng Ban giáo lý đức tin của Giáo phận về coi sóc giáo xứ Tân Lộc. Tiếp tục những công việc của người quá cố để lại. Ngôi nhà trường giáo lý hai tầng  hơn 10 phòng học trong đó có hai phòng ăn nghỉ, học cho 02 lớp trẻ mầm non được các Sơ dòng Bác Ái Turê  chăn dắt dạy bày.  Ngôi nhà thờ giáo họ Mai Lĩnh được cha  tiếp tục xây dựng chuyển tiếp của cha già quá cố Phêrô Nguyễn văn Khang dần dần được đi vào hoàn tất. “Đất lành chim đậu” Trên địa bàn giáo xứ Tân Lộc lại  đón nhận nhiều vị  khai sáng kiếm tìm cho dòng mình và Dòng Lời Chúa, Dòng Bác Ái Turê v.v về mua đất và định cư trên địa bàn giáo xứ để phục vụ và phát triển.

Đứng trước những thách đố mới của thời đại, cha con giáo xứ chúng tôi có nhiều thao thức cho tương lai : nhiều dự án về mục vụ cũng như xây dựng cơ sở hạ từng góp phần làm cho bộ mặt của giáo xứ và cảnh quan đô thị Cửa Lò thêm thanh lịch. Chúng tôi hy vọng sẽ nhận đựơc sự đồng tình và giúp đỡ của các tổ chức và cá nhân có lòng hảo tâm trong tinh thân xây dựng quê hương, để chúng ta có thể phát triển nét đẹp văn hoá Kitô Giáo trên nền văn hoá Việt Nam, trong thiên niên kỷ mới này.

Con số  hơn 6500 giáo dân và hơn 1000 con cháu đang định cư tại các giáo phân bạn và nước ngoài hôm nay, chính là thành quả của gần 380  năm cha ông chúng ta đã khó nhọc vun trồng. Với đạo lý : "Uống nước nhớ nguồn", "ăn quả nhớ kẻ trồng cây", thế hệ con cháu chúng con xin kính cẩn nghiêng mình trước anh linh Tổ Tiên nói lên lời cảm tạ và tri ân, vì những kỳ công mà Chúa đã dùng Tổ Tiên mà thực hiện trên mảnh đất Cửa Lò thân thương này.

"Danh thơm Ngài chúng con xin truyền tụng

Từ thế hệ này sang thế hệ kia.

Nguyện từ nay nối tiếp nghĩa khí,

Dệt thêm dòng lịch sử mỹ lệ của Tiền Nhân”.

                                                                                           HĐ Mục vụ giáo xứ